Tez hazırlama sürecinde yöntem seçimi, yalnızca araştırmanın bilimsel kalitesini değil, aynı zamanda uygulanabilirliğini ve sonuçların geçerliliğini de doğrudan etkiler. Öğrencilerin en sık karşılaştığı kararlardan biri, veri toplama aracıseçiminde ortaya çıkar: “Anket mi kullanmalıyım, yoksa görüşme mi yapmalıyım?”
Bu soru, yüzeysel bir tercihten ibaret değildir. Çünkü anket ve görüşme farklı epistemolojik temellere, veri toplama mantıklarına, analiz tekniklerine ve sonuç yorumlama biçimlerine sahiptir. Anketler, daha çok nicel araştırmalarda kullanılan standartlaştırılmış araçlar iken, görüşmeler nitel araştırmalarda derinlemesine veri sağlamayı mümkün kılar. Ancak her iki yöntem, karma araştırma tasarımlarında birlikte de kullanılabilir.
Tez yaptırma sürecinde öğrencilerin bu seçimi yaparken, araştırma sorularını, hipotezlerini, örneklemin büyüklüğünü, veri türünü, analiz tekniklerini ve zaman–kaynak kısıtlarını dikkatle değerlendirmesi gerekir. Yanlış seçim, ya araştırmanın yüzeysel kalmasına ya da verilerin analiz edilememesine yol açar.
Bu yazıda, tez yaptırma sürecinde anket ile görüşme yöntemleri arasındaki farklar, avantaj ve sınırlılıkları, hangi durumlarda tercih edilmeleri gerektiği, farklı disiplinlerden uygulama örnekleri ve başarılı bir yöntem seçimi için ipuçları kapsamlı biçimde incelenecektir.
1. Anket Yönteminin Tanımı
Anket, katılımcılara önceden hazırlanmış standart sorular yöneltilerek geniş örneklemlerden veri toplama yöntemidir. Daha çok nicel araştırmalarda tercih edilir.
2. Görüşme Yönteminin Tanımı
Görüşme, araştırmacı ile katılımcı arasında etkileşimli biçimde yürütülen, esnek ya da yapılandırılmış sorular aracılığıyla derinlemesine veri toplama yöntemidir. Nitel araştırmalarda öne çıkar.
3. Anketin Özellikleri
-
Standart sorular içerir.
-
Geniş örneklemlerden veri toplar.
-
İstatistiksel analizlere uygundur.
-
Katılımcıyla doğrudan etkileşim sınırlıdır.
4. Görüşmenin Özellikleri
-
Esneklik sağlar (yapılandırılmış, yarı yapılandırılmış, yapılandırılmamış).
-
Derinlemesine bilgi verir.
-
Katılımcı deneyimlerini ayrıntılı ortaya koyar.
-
Daha fazla zaman ve emek gerektirir.
5. Anket Ne Zaman Tercih Edilmeli?
-
Araştırma soruları ölçülebilir ve genellenebilir nitelikteyse.
-
Büyük örneklemlerle çalışılıyorsa.
-
İstatistiksel analiz planlanıyorsa.
6. Görüşme Ne Zaman Tercih Edilmeli?
-
Araştırma soruları derinlemesine anlamayı gerektiriyorsa.
-
Katılımcıların deneyim ve algıları önemliyse.
-
Keşifsel araştırmalar yürütülüyorsa.
7. Anketin Avantajları
-
Daha hızlı veri toplar.
-
Uygulama maliyeti düşüktür.
-
Büyük örneklemlerle genelleme yapılabilir.
-
İstatistiksel analizler kolaydır.
8. Anketin Sınırlılıkları
-
Yüzeysel bilgi sağlar.
-
Katılımcılar yanıtları dikkatle vermeyebilir.
-
Açık uçlu sorularla bile derinlemesine analiz sınırlıdır.
9. Görüşmenin Avantajları
-
Zengin ve derin veri sağlar.
-
Katılımcı deneyimlerini ayrıntılı ortaya çıkarır.
-
Esneklik sunar.
-
Beklenmedik bulguların keşfine olanak tanır.
10. Görüşmenin Sınırlılıkları
-
Zaman alıcıdır.
-
Analizi karmaşıktır.
-
Küçük örneklemlerle sınırlıdır.
-
Araştırmacı önyargısı riski vardır.
11. Araştırma Sorularına Örnekler
-
Anket: “Üniversite öğrencilerinin internet kullanım sıklığı nedir?”
-
Görüşme: “Üniversite öğrencileri interneti ders çalışmada nasıl kullanıyorlar?”
12. Anket Türleri
-
Çevrim içi anketler.
-
Yüz yüze anketler.
-
Telefon anketleri.
-
Posta yoluyla anketler.
13. Görüşme Türleri
-
Yapılandırılmış görüşmeler.
-
Yarı yapılandırılmış görüşmeler.
-
Yapılandırılmamış (serbest) görüşmeler.
-
Odak grup görüşmeleri.
14. Veri Türleri
-
Anket → Nicel veri (puanlar, frekanslar, yüzdeler).
-
Görüşme → Nitel veri (temalar, kategoriler, anlatılar).
15. Analiz Teknikleri
-
Anket → Betimsel istatistik, t-testi, ANOVA, regresyon, faktör analizi.
-
Görüşme → İçerik analizi, tematik analiz, söylem analizi.
16. Uygulamalı Örnek 1: Eğitim
-
Anket: “Lise öğrencilerinin İngilizce dersine yönelik tutumları nelerdir?”
-
Görüşme: “Lise öğrencileri İngilizce dersinde karşılaştıkları zorlukları nasıl ifade ediyorlar?”
17. Uygulamalı Örnek 2: Psikoloji
-
Anket: “Üniversite öğrencilerinin stres düzeyi nedir?”
-
Görüşme: “Üniversite öğrencileri stresle nasıl başa çıkıyor?”
18. Uygulamalı Örnek 3: İşletme
-
Anket: “Çalışanların iş tatmin düzeyi nedir?”
-
Görüşme: “Çalışanlar iş tatminlerini etkileyen faktörleri nasıl algılıyor?”
19. Uygulamalı Örnek 4: Sağlık
-
Anket: “Toplumda obezite oranı nedir?”
-
Görüşme: “Bireyler sağlıklı yaşam davranışlarını nasıl tanımlıyor?”
20. Türkiye’de Anket ve Görüşme Kullanımı
Türkiye’de yüksek lisans tezlerinde anket en sık kullanılan yöntemdir. Ancak son yıllarda nitel araştırmalara ilgi arttığı için görüşme de giderek daha yaygın hale gelmiştir. Karma yöntemler ise her iki yaklaşımı birleştirerek daha kapsamlı sonuçlar üretmektedir.
21. Etik Boyutlar
-
Katılımcıların bilgilendirilmiş onamı alınmalıdır.
-
Görüşmelerde mahremiyet ve gizlilik özellikle önemlidir.
-
Anketlerde kişisel verilerin korunmasına dikkat edilmelidir.
22. Yaygın Hatalar
-
Araştırma sorularına uygun olmayan yöntem seçmek.
-
Anketlerde ölçek güvenirliğini test etmemek.
-
Görüşmelerde sistematik analiz yapmamak.
-
Yöntem seçimini yalnızca kolaylık temelinde yapmak.
23. Kontrol Listesi
-
Araştırma problemim nicel mi nitel mi?
-
Örneklemim geniş mi dar mı?
-
Zaman ve kaynaklarım yeterli mi?
-
Analiz tekniklerim hangi yönteme uygun?
24. Stratejik İpuçları
-
Ölçülebilir eğilimleri anlamak istiyorsanız → Anket.
-
Derinlemesine görüşler elde etmek istiyorsanız → Görüşme.
-
Her ikisini de kullanma imkânınız varsa → Karma yöntem en güçlü seçenektir.
Sonuç
Tez yaptırma sürecinde “anket mi, görüşme mi?” sorusu, yalnızca teknik bir seçim değil, aynı zamanda araştırmanın epistemolojik yönelimini belirleyen temel bir karardır. Anket, geniş örneklemlerden nicel veri toplayarak genelleme imkânı sunarken; görüşme, küçük örneklemlerden derinlemesine nitel veri sağlar.
Öğrenciler, bu iki yöntemi seçerken araştırma sorularını, hipotezlerini, örneklem yapısını, zaman ve kaynaklarını, ayrıca danışmanlarının yönlendirmelerini dikkate almalıdır. Doğru seçim yapıldığında tez, yalnızca akademik gerekliliği yerine getirmekle kalmaz; aynı zamanda literatüre özgün ve güçlü katkılar sunar.