Tez hazırlama sürecinde araştırma tasarımı, bilimsel çalışmanın kalitesini belirleyen en önemli unsurlardan biridir. Araştırmacı, hipotezlerini test etmek için uygun yöntemi seçmek zorundadır. Bu bağlamda ön test–son test yöntemi, deneysel ve yarı deneysel araştırmalarda en sık kullanılan tasarımlardan biridir. Çünkü bu yöntem, bir müdahalenin etkisini katılımcıların durumlarını müdahale öncesi ve sonrası ölçerek net biçimde ortaya koyar.
Örneğin, bir öğretim yönteminin öğrenci başarısına etkisini inceleyen araştırmalarda, öğrencilerin başarıları önce ölçülür (ön test), ardından deney grubu müdahaleye maruz bırakılır, kontrol grubu ise geleneksel yöntemle devam eder. Daha sonra her iki gruba tekrar ölçüm yapılır (son test). Ön test ve son test karşılaştırmaları, müdahalenin etkisini anlamada güçlü bir kanıt sağlar.
Tez yaptırma sürecinde öğrenciler için ön test–son test yöntemi, uygulaması görece kolay ve sonuçları güçlü bir tasarımdır. Ancak doğru planlama yapılmadığında, ölçme araçları güvenilir olmadığında ya da örneklem hatalı seçildiğinde araştırmanın geçerliliği zarar görebilir.
Bu yazıda, tez yaptırma sürecinde ön test–son test yönteminin özellikleri, avantajları, sınırlılıkları, farklı disiplinlerdeki uygulama örnekleri, analiz teknikleri ve başarı için stratejik ipuçları ayrıntılı biçimde incelenecektir.
1. Ön Test–Son Test Yöntemi Nedir?
Ön test–son test yöntemi, katılımcıların müdahale öncesi ve sonrası durumlarının ölçülerek değişimin değerlendirilmesine dayanan deneysel ya da yarı deneysel tasarımdır.
2. Yöntemin Özellikleri
-
Katılımcılara müdahale öncesinde ölçüm yapılır.
-
Deney ve kontrol grupları bulunabilir.
-
Müdahale sonrası aynı ölçüm tekrar edilir.
-
Değişim, ön test ve son test sonuçlarının farkı üzerinden yorumlanır.
3. Ne Zaman Tercih Edilmeli?
-
Bir müdahalenin (yöntem, program, terapi, politika) etkisini ölçmek istiyorsanız.
-
Katılımcıların başlangıç düzeylerini bilmek önem arz ediyorsa.
-
Zaman ve kaynak açısından uzun vadeli takip mümkün değilse.
4. Araştırma Sorularına Örnekler
-
“Yeni bir matematik öğretim yöntemi, öğrenci başarısını artırıyor mu?”
-
“Stres yönetimi eğitimi, öğrencilerin kaygı düzeyini azaltıyor mu?”
-
“Sağlıklı beslenme programı, obezite riskini düşürüyor mu?”
5. Hipotezlerin Rolü
-
H0: Müdahale, bağımlı değişken üzerinde etkili değildir.
-
H1: Müdahale, bağımlı değişken üzerinde anlamlı bir etki yaratır.
6. Veri Türü
Genellikle nicel veriler kullanılır: test puanları, ölçekler, anketler. Ancak nitel veriler de destekleyici olabilir.
7. Veri Toplama Araçları
-
Başarı testleri.
-
Standart ölçekler (kaygı, stres, tutum).
-
Anketler.
-
Gözlem formları.
8. Örneklem Yapısı
Deney ve kontrol grupları genellikle mevcut sınıflardan, kurum gruplarından veya gönüllü bireylerden oluşur. Rastgele atama yapılabiliyorsa, yöntem daha güçlü hale gelir.
9. Analiz Teknikleri
-
Bağımlı örneklemler t-testi (paired samples t-test).
-
Tekrarlı ölçüm ANOVA.
-
ANCOVA (ön test puanlarını kovaryans olarak kontrol etmek).
-
Regresyon analizi.
10. Avantajları
-
Müdahale öncesi ve sonrası değişimi açıkça gösterir.
-
İçsel geçerliliği artırır.
-
Uygulaması görece kolaydır.
-
Birçok disiplinde kullanılabilir.
11. Sınırlılıkları
-
Ön test, katılımcıların son test performansını etkileyebilir (test etkisi).
-
Katılımcı kayıpları sonucu geçerlilik zarar görebilir.
-
Ölçme araçlarının güvenirliği kritik önemdedir.
12. Uygulamalı Örnek 1: Eğitim
Araştırma: “Dijital oyun tabanlı öğrenme, öğrencilerin problem çözme becerilerini geliştiriyor mu?”
-
Deney grubu: Dijital oyunlarla eğitim gören öğrenciler.
-
Kontrol grubu: Geleneksel yöntemle eğitim gören öğrenciler.
-
Ölçüm: Problem çözme testleri, ön test ve son test karşılaştırmaları.
13. Uygulamalı Örnek 2: Psikoloji
Araştırma: “Mindfulness eğitimi, üniversite öğrencilerinin stres düzeyini azaltır mı?”
-
Deney grubu: Mindfulness eğitimi alan öğrenciler.
-
Kontrol grubu: Eğitim almayan öğrenciler.
-
Ölçüm: Stres ölçeği, ön test ve son test uygulamaları.
14. Uygulamalı Örnek 3: Sağlık
Araştırma: “Beslenme eğitimi, obezite riskini azaltıyor mu?”
-
Deney grubu: Eğitime katılan bireyler.
-
Kontrol grubu: Katılmayan bireyler.
-
Ölçüm: Vücut kitle indeksi ölçümleri, ön test ve son test karşılaştırmaları.
15. Uygulamalı Örnek 4: İşletme
Araştırma: “Prim uygulaması çalışan motivasyonunu artırıyor mu?”
-
Deney grubu: Prim alan çalışanlar.
-
Kontrol grubu: Prim almayan çalışanlar.
-
Ölçüm: İş motivasyonu ölçeği.
16. Türkiye’de Ön Test–Son Test Kullanımı
Türkiye’de özellikle eğitim bilimleri alanında tezlerde en yaygın kullanılan yöntemlerden biridir. Çünkü hem uygulanabilirliği yüksektir hem de danışmanlar tarafından güvenilir bir yöntem olarak kabul edilmektedir.
17. Etik Boyutlar
Katılımcıların bilgilendirilmiş onamı, gönüllü katılımı ve verilerin gizliliği mutlaka sağlanmalıdır.
18. Yaygın Hatalar
-
Ön test puanlarının etkisini kontrol etmeden sonuçlara güvenmek.
-
Ölçme araçlarının güvenirliğini test etmemek.
-
Sonuçları genellemede aşırıya kaçmak.
19. Kontrol Listesi
-
Araştırma probleminiz ön test–son test yöntemine uygun mu?
-
Ölçme araçlarınız güvenilir mi?
-
Deney ve kontrol grupları doğru seçildi mi?
-
İstatistiksel analiz teknikleri doğru belirlendi mi?
20. Stratejik İpuçları
-
Ön test–son test tasarımını, mümkünse kontrol gruplarıyla birlikte uygulayın.
-
Ön test etkisini azaltmak için farklı fakat eşdeğer formlar kullanın.
-
Kovaryans analizi gibi yöntemlerle başlangıç farklılıklarını kontrol edin.
-
Bulgularınızı sınırlılıklar bağlamında tartışmayı unutmayın.
Sonuç
Tez yaptırma sürecinde ön test–son test yöntemi, özellikle müdahalelerin etkisini ölçmek isteyen araştırmacılar için güçlü bir seçenektir. Bu yöntem, deneysel ve yarı deneysel çalışmalarda katılımcıların başlangıç ve bitiş durumlarını karşılaştırarak güvenilir sonuçlar elde etmeye yardımcı olur.
Ancak yöntem doğru uygulanmadığında, test etkisi, örneklem kaybı veya ölçme araçlarının güvenirliği gibi sorunlar geçerliliği zayıflatabilir. Dolayısıyla öğrenciler, bu yöntemi seçerken hem araştırma sorularını hem de pratik koşullarını dikkatle değerlendirmeli; uygun analiz teknikleriyle sonuçlarını desteklemelidir.
Doğru planlandığında, ön test–son test yöntemi, tezlerin akademik niteliğini artırır, literatüre katkı sağlar ve uygulayıcılar için değerli çıkarımlar üretir.