Tez hazırlama süreci, bir öğrencinin akademik yolculuğunun en önemli aşamalarından biridir. Bu süreç yalnızca bir yazım görevi değil, aynı zamanda bilimsel bir araştırma üretme sorumluluğunu da içerir. Tezin başarılı olabilmesi için seçilen yöntem büyük önem taşır. Ancak çoğu öğrenci, hangi yöntemin araştırmasına uygun olduğunu belirlemede zorlanır. Bu belirsizlik, tez sürecinde hatalı seçimlere, verimsiz veri toplamaya, hipotezlerin test edilememesine ve nihayetinde bilimsel değer taşımayan sonuçlara yol açabilir.
Böyle durumların önüne geçebilmek için sistematik bir yol haritasına ihtiyaç vardır. Bu noktada “on adımlık yöntem seçimi yaklaşımı”, öğrencilerin süreci daha net görmelerini sağlar. Bu adımlar, araştırma probleminin belirlenmesinden, analiz tekniklerinin seçilmesine kadar tüm aşamaları kapsar. Adım adım ilerleyen bu rehber, öğrencinin hem danışmanıyla daha sağlıklı iletişim kurmasını hem de kendi tezine daha bilinçli bir şekilde yön vermesini mümkün kılar.
Bu yazıda, tez yaptırma sürecinde yöntem seçimine ilişkin on temel adım detaylı bir biçimde ele alınacak; her adımda dikkat edilmesi gereken noktalar, karşılaşılabilecek zorluklar ve örnek uygulamalar ayrıntılı biçimde incelenecektir.
1. Araştırma Problemini Netleştirme
Yöntem seçiminin ilk adımı, araştırma probleminin açıkça tanımlanmasıdır. Araştırma probleminiz belirsizse, yöntem seçiminiz de belirsiz olacaktır. Örneğin:
-
Problem: “Öğrencilerin ders başarısını etkileyen faktörler nelerdir?”
Bu problem, ölçülebilir bir yapıya sahiptir → Nicel yöntem. -
Problem: “Öğrenciler sınav kaygısını nasıl deneyimliyor?”
Bu problem, anlam çözümlemesi gerektirir → Nitel yöntem.
2. Araştırma Amaçlarını Belirleme
Araştırma problemini tanımladıktan sonra, amacınızı netleştirmelisiniz. Amaç keşifsel mi, betimsel mi, yoksa açıklayıcı mı?
-
Keşifsel amaç → Nitel yöntem.
-
Betimsel amaç → Karma yöntem.
-
Açıklayıcı amaç → Nicel yöntem.
3. Araştırma Sorularını Oluşturma
Araştırma soruları, yöntemin yönünü belirler.
-
“Kaç kişi?”, “Ne kadar?”, “Ne sıklıkla?” → Nicel sorular.
-
“Nasıl?”, “Neden?”, “Hangi bağlamda?” → Nitel sorular.
Sorularınızın niteliği, yöntem seçiminizde belirleyici olacaktır.
4. Hipotezleri Geliştirme
Eğer araştırmanızda test edilecek hipotezler varsa, nicel yöntemlere yönelmeniz gerekir. Örneğin:
-
Hipotez: “Ders çalışmaya ayrılan süre ile sınav başarısı arasında pozitif ilişki vardır.”
Bu hipotez → Nicel yöntemle test edilebilir.
Nitel araştırmalarda ise hipotez yerine araştırma soruları ön plandadır.
5. Veri Türünü Belirleme
Araştırmanızda hangi tür verileri toplayacağınıza karar vermelisiniz.
-
Sayısal veriler (puanlar, yüzdeler, ölçümler) → Nicel yöntem.
-
Sözel veriler (görüşme transkriptleri, gözlem notları) → Nitel yöntem.
Her iki tür veriye de ihtiyaç duyuyorsanız → Karma yöntem.
6. Veri Toplama Araçlarını Seçme
Veri toplama araçları yöntem seçiminizi doğrudan etkiler.
-
Anket, ölçek, test → Nicel.
-
Görüşme formu, gözlem kılavuzu, doküman analizi → Nitel.
Her ikisini birden kullanacaksanız → Karma.
7. Örneklemi Belirleme
Örneklem büyüklüğü de yöntem seçiminizi yönlendirir.
-
Geniş örneklem → Nicel yöntem.
-
Küçük ama derinlemesine analiz yapılabilecek örneklem → Nitel yöntem.
8. Analiz Tekniklerini Belirleme
Seçilecek analiz teknikleri de yöntemi şekillendirir.
-
Nicel analiz teknikleri: t-testi, ANOVA, regresyon, Ki-Kare.
-
Nitel analiz teknikleri: içerik analizi, tematik analiz, söylem analizi.
-
Karma analiz: hem istatistiksel testler hem de nitel kodlama.
9. Etik Faktörleri Değerlendirme
Her tez, etik boyutları dikkate almalıdır.
-
Nicel araştırmalarda anonimlik daha kolay sağlanır.
-
Nitel araştırmalarda ise katılımcıların mahremiyetini korumak daha büyük hassasiyet gerektirir.
10. Danışman ve Literatür Desteği Alma
Son adımda, danışmanınızla ve literatürle uyumlu bir şekilde yönteminizi kesinleştirmelisiniz. Benzer araştırmalarda kullanılan yöntemleri incelemek, kendi çalışmanız için yol gösterici olur.
Uygulamalı Örnek
Bir öğrenci “E-öğrenme platformlarının öğrenci başarısına etkisi” konulu bir tez yapacaksa:
-
Problem: Öğrenci başarısı → Nicel.
-
Amaç: Açıklayıcı → Nicel.
-
Sorular: “E-öğrenme kullanan öğrencilerin başarı puanları farklı mı?” → Nicel.
-
Hipotez: “E-öğrenme öğrencilerin başarısını artırır.” → Nicel.
-
Veri türü: Sayısal → Nicel.
Sonuç: Nicel yöntem seçimi yapılır.
Aynı öğrenci farklı bir bakış açısıyla şu soruyu sorarsa:
-
Soru: “Öğrenciler e-öğrenme platformlarını nasıl deneyimliyor?” → Nitel.
Sonuç: Nitel yöntem seçimi yapılır.
Eğer öğrenci her iki boyutu da çalışmak istiyorsa:
-
Nicel soru + hipotez → Nicel yöntem.
-
Nitel soru + deneyim → Nitel yöntem.
Sonuç: Karma yöntem seçimi yapılır.
Türkiye’de Uygulamalar
Türkiye’de öğrencilerin çoğu yöntem seçimini danışmanlarına bırakmaktadır. Ancak danışman yönlendirmesi her zaman yeterli olmayabilir. On adımlık stratejik yaklaşım, öğrencilerin kendi kararlarını daha bilinçli vermelerine yardımcı olur. Son yıllarda özellikle sosyal bilimlerde karma yöntemlerin arttığı görülmektedir. Bunun nedeni, tek başına nicel veya nitel yöntemlerin kompleks sorunları açıklamada yetersiz kalmasıdır.
Sonuç
Tez yaptırma sürecinde yöntem seçimi, rastlantısal bir tercih değil; sistematik ve stratejik bir süreçtir. Bu süreç, on adımlık rehber sayesinde daha net ve yönetilebilir hale gelir. Araştırma probleminin belirlenmesi, amaçların tanımlanması, soruların oluşturulması, hipotezlerin geliştirilmesi, veri türü ve araçlarının seçilmesi, örneklemin belirlenmesi, analiz tekniklerinin netleştirilmesi, etik boyutların dikkate alınması ve danışman–literatür desteğinin sağlanması, öğrenciyi doğru yöntem seçimine götürür.
Bu adımlar yalnızca akademik gereklilikleri karşılamakla kalmaz, aynı zamanda öğrencinin kendi çalışmasına daha bilinçli yaklaşmasını sağlar. Stratejik ve sistematik bir yöntem seçimi, tezin başarısını artırır, süreci kolaylaştırır ve bilimsel değeri yüksek sonuçlar doğurur.