Tez hazırlama sürecinde öğrencilerin karşılaştıkları en önemli sorulardan biri, araştırmalarında hangi yöntemi kullanacaklarıdır. Bu süreç, çoğu zaman yalnızca bir metodoloji tercihi olarak görülse de aslında araştırmanın kalitesini, güvenilirliğini ve bilimsel değerini belirleyen temel unsurlardan biridir. Yanlış seçilmiş bir yöntem, öğrencinin aylarca harcadığı emeğin boşa gitmesine, sonuçların geçerliliğini kaybetmesine ve akademik jürilerden olumsuz geri dönüşler alınmasına neden olabilir.
Bu nedenle öğrenciler için pratik ve sistematik bir kısa rehber, tez yaptırma sürecinde hem yol gösterici hem de hataları önleyici bir rol oynar. Böyle bir rehber, araştırmacıya hangi adımları izlemesi gerektiğini, hangi soruları kendisine sorması gerektiğini ve hangi kriterlere göre yöntem tercihi yapabileceğini açık bir biçimde sunar. Bu yazıda, tez yaptırma sürecinde yöntem seçimi için adım adım uygulanabilecek bir kısa rehber sunulacak; nicel, nitel ve karma yöntemlerin hangi durumlarda tercih edilmesi gerektiği örneklerle açıklanacaktır.
1. Araştırma Probleminizi Netleştirin
Yöntem seçiminin ilk adımı, araştırma problemini net biçimde tanımlamaktır. Araştırmanız hangi konuyu, olguyu veya ilişkiyi inceleyecek? Eğer problem ölçülebilir bir değişkenler arası ilişkiye işaret ediyorsa → Nicel yöntem; deneyim ve anlam çözümlemeye odaklanıyorsa → Nitel yöntem uygundur.
2. Araştırma Sorularınızı Belirleyin
Araştırma soruları yöntem seçiminin yönünü belirler.
-
“Ne kadar?”, “Kaç kişi?”, “Ne sıklıkla?” gibi sorular → Nicel yöntem.
-
“Nasıl?”, “Neden?”, “Hangi bağlamda?” gibi sorular → Nitel yöntem.
3. Hipotez Geliştirip Geliştirmediğinizi Kontrol Edin
Eğer araştırmanızda test edilecek hipotezler varsa, bu durum sizi nicel yöntemlere yönlendirir. Hipotez geliştirmediyseniz ve keşif odaklı ilerliyorsanız, nitel yöntemler daha uygundur.
4. Veri Türünüzü Tanımlayın
Toplayacağınız veriler sayısal mı yoksa sözel mi? Anketler ve testler → Nicel; görüşmeler, gözlemler ve dokümanlar → Nitel yöntem için uygundur.
5. Örnekleminizi Değerlendirin
Nicel araştırmalar geniş örneklemler gerektirir. Nitel araştırmalar ise az sayıda katılımcı üzerinden derinlemesine veri toplar. Örneklem büyüklüğünüz, yöntem seçiminizde belirleyici olacaktır.
6. Veri Toplama Araçlarınızı Belirleyin
Anket, test, ölçek → Nicel.
Görüşme formu, gözlem kılavuzu, doküman analizi → Nitel.
Her iki tür aracı da kullanacaksanız → Karma yöntem.
7. Zaman ve Kaynaklarınızı Göz Önünde Bulundurun
Nicel araştırmalarda veri toplama hızlı olabilir, ancak istatistiksel analiz zaman alır. Nitel araştırmalarda ise veri toplama uzun sürebilir, analiz ise daha derinlemesine yürütülür. Kendi imkanlarınıza göre seçim yapmalısınız.
8. Literatür İncelemesi Yapın
Benzer tezlerde hangi yöntemler kullanılmış? Literatürdeki eğilimleri görmek, sizin için önemli bir yol gösterici olacaktır.
9. Analiz Tekniklerinizi Seçin
SPSS, R, Python gibi istatistiksel yazılımlar → Nicel yöntem.
NVivo, MAXQDA gibi nitel analiz yazılımları → Nitel yöntem.
Her ikisini de kullanmak isteyenler için → Karma yöntem uygundur.
10. Danışmanınızla Görüşün
Tez danışmanı, yöntem seçiminde size yön verecek en önemli kişidir. Danışmanınızın uzmanlığı ve beklentileri, seçiminizde kritik bir rol oynayacaktır.
11. Etik Faktörleri Değerlendirin
Nicel araştırmalarda anonimlik daha kolay sağlanır. Nitel araştırmalarda ise katılımcıların deneyimlerini paylaşması nedeniyle etik hassasiyet daha yüksektir.
12. Disiplinin Gerekliliklerini Göz Önünde Bulundurun
Mühendislik, fen bilimleri ve sağlık bilimleri genellikle nicel yöntemlere dayanır. Sosyal bilimler, eğitim bilimleri ve psikoloji gibi alanlarda ise nitel yöntemler yaygındır.
13. Karma Yöntemleri Düşünün
Eğer hem genelleme yapmak hem de derinlemesine analiz gerçekleştirmek istiyorsanız, karma yöntemler sizin için uygun olabilir.
14. Hipotez–Yöntem Uyumunu Test Edin
Hipotezleriniz test edilebilir mi? Ölçüm araçlarınız bu hipotezlere uygun mu? Analiz teknikleriniz hipotezleri doğrulayabilir mi? Eğer bu soruların yanıtı “evet” ise doğru yöntem seçmişsiniz demektir.
15. Pratik Bir Rehber Listesi
Son aşamada şu soruları kendinize sorun:
-
Problemim ölçülebilir mi?
-
Sorularımın türü nedir?
-
Hipotezim var mı?
-
Veri türüm nedir?
-
Örneklemim ne kadar geniş?
-
Hangi araçlarla veri toplayacağım?
-
Analiz için hangi yazılımları kullanacağım?
Bu soruların yanıtları, yöntem seçiminizi kesinleştirecektir.
Sonuç
Tez yaptırma sürecinde yöntem seçimi, araştırmanın başarısını belirleyen en kritik unsurdur. Öğrenciler çoğu zaman hangi yöntemi kullanacaklarına karar vermekte zorlanır; ancak kısa bir rehber sayesinde bu süreç daha yönetilebilir hale gelir. Araştırma problemi, soruların niteliği, hipotezlerin varlığı, veri türü, örneklem büyüklüğü, veri toplama araçları, zaman–kaynak kısıtları, analiz teknikleri, danışman görüşü, etik faktörler ve disiplinin gereklilikleri gibi kriterler, yöntem seçiminde temel yol göstericilerdir.
Kısa rehber, öğrencinin hem kendi araştırmasına uygun yöntemi seçmesini hem de danışmanıyla uyumlu bir şekilde çalışmasını sağlar. Bu sayede tez süreci daha sistematik, güvenilir ve akademik açıdan güçlü bir şekilde ilerler.